Wie een bouwproject, verkaveling of andere infrastructuurwerken wil opstarten, moet soms eerst een archeologisch onderzoek laten uitvoeren. De resultaten van deze opgravingen blijven logischerwijze beperkt tot het niveau van de vindplaats, maar missen zo het bredere plaatje en de diepgang om tot echt nieuwe kennis over het verleden te komen. “En daar zit het publiek natuurlijk net op te wachten”, reageert Vlaams minister van Onroerend Erfgoed Matthias Diependaele. “Extra onderzoek vraagt extra middelen. Daarom reikt Vlaanderen sinds 2018 jaarlijks projectsubsidies uit voor archeologisch syntheseonderzoek.”
Op voorstel van minister Matthias Diependaele krijgen 6 projecten een subsidie voor hun syntheseonderzoek. “We voorzien 940.000 euro voor deze zes projecten. Dankzij deze subsidie brengen we onderzoeksresultaten van verschillende sites samen. Zo kunnen we de rijke geschiedenis van Vlaanderen verder ontrafelen en begrijpen”, laat minister Diependaele weten.
6 projecten
Aardewerk (VVZRL Interlokale Vereniging voor Archeologie): Veen als venster op het verleden. Een archeologisch syntheseonderzoek naar veen en de relatie met menselijke activiteiten in het oostelijk kustgebied van de prehistorie tot en met de Romeinse periode
Veen is een geologisch-sedimentologisch fenomeen met een bijzondere eigenschap: vanaf zijn ontstaan heeft het een nauwe relatie met de mens. Die nauwe band is gebaseerd op de relatief jonge leeftijd van veen en de natuurlijke rijkdommen die kustveenmoerassen bieden. Vanaf het neolithicum zijn de kustveenmoerassen een jachtgebied, vanaf de ijzertijd een ambachtelijke zone en vanaf de Romeinse periode woongebied.
Tijdens dit syntheseonderzoek zullen onderzoekers archeologisch onderzoek in de oostelijke kustpolders in Brugge, Damme en Knokke-Heist, inventariseren. Zo worden menselijke activiteiten op en in het veen – van prehistorie tot de Romeinse periode – zichtbaar.
Bijkomend willen de onderzoekers het brede publiek tonen hoe specifiek natuurwetenschappelijk en archeologisch onderzoek tot nieuwe kennis over het verleden kan leiden.
1-2-3 archeologie vzw: Is het gras groener aan de andere kant van de heuvel? De studie van mottekastelen vanuit landschappelijk en beheersmatig perspectief
Via dit syntheseonderzoek willen onderzoekers landschapsarcheologie en erfgoedbeheer als onontgonnen onderzoekslijnen binnen de studie naar mottekastelen in Vlaanderen op de agenda plaatsen. Het project beoogt een innovatieve benadering van een traditioneel thema binnen de middeleeuwse archeologie.
Mottekastelen zijn hoogmiddeleeuwse burchten die op een aangelegde heuvel stonden. Vaak blijft nu enkel die heuvel over. Het laatste overzicht van onderzoek naar mottekastelen dateert van meer dan 10 jaar geleden. Een onontgonnen dataset wacht op synthese en verdergezet onderzoek, met daarin een belangrijke component aan landschappelijke gegevens. De laatste jaren kende het onderzoek naar mottekastelen een ware heropleving. Onderzoekers zullen datagegevens synthetiseren en analyseren. Veelal gaat het om data vervat in zogenaamde ‘grijze literatuur’, in ongepubliceerde rapporten of publicatievormen met beperkte verspreiding. Deze gebundelde gegevens worden dan teruggekoppeld met het rijke opgravingsarchief uit de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw. Het project wil niet alleen kennis genereren over het verleden, maar ook goede praktijken aanreiken om sites die vandaag nog boven en/of ondergronds bewaard zijn te evalueren, te waarderen en te monitoren.
Skylarcs vzw: Vermist aan het front. Archeologisch onderzoek naar vermiste militairen uit de Eerste Wereldoorlog.
De Eerste Wereldoorlog was de eerste oorlog op een industriële schaal. De totaliteit van de oorlog, de nieuwe technologieën en de massale inzet van mensen en materiaal resulteerden in een ongeziene verwoesting waarbij miljoenen mensen stierven. In het collectieve geheugen is er sprake van een ‘verloren generatie’, een internationaal trauma dat doorleeft tot vandaag. Hierbij nemen de vermiste slachtoffers een speciale plaats in. De lichamen van minstens 55.000 Britse gesneuvelden zijn nooit geborgen. Aan Duitse, Franse en Belgische zijde zijn de cijfers moeilijker te achterhalen. Heel vaak worden die vermisten bij toeval gevonden, tijdens graafwerken, landbouwactiviteiten, door erosie,…: Opgravingen onthullen een breed scala aan manieren waarop lichamen begraven werden, hoe begraafplaatsen tot stand kwamen en hoe het komt dat jaarlijks nog steeds vermisten gevonden worden. De onderzoekers willen niet enkel een bilan van deze bijzondere en gevoelige thematiek opmaken, maar ook een praktisch kader voor toekomstig onderzoek bieden, zowel beleidsmatig als op het terrein . Ze willen een antwoord bieden op de ‘wie, wat, waar en hoe’ - vragen met betrekking tot archeologisch onderzoek van menselijke resten uit WO1 en hoe we vandaag daarmee kunnen omgaan.
Vrije Universiteit Brussel: Middeleeuws Metaal: onderzoek naar metalen materiële cultuur in de Vlaamse steden, 1000-1600 n.C.
Bij archeologische opgravingen in Vlaamse steden worden regelmatig metalen voorwerpen aangetroffen in koperlegeringen, edelmetalen, lood(legeringen) en ijzer. Het toegenomen gebruik van metaaldetectoren speelt daarin zeker een rol, maar ook gunstige bewaringsomstandigheden en de sterke toename in rijkdom en diversiteit van materiële cultuur in deze periode. Slechts enkele vondstcategorieën zoals munten en pelgrimsinsignes vormen het onderwerp van doorgedreven onderzoek, vaak vanuit verwante wetenschappen als numismatiek en kunstwetenschappen. Onderzoekers willen met dit onderzoek het pad effenen voor de integratie van alle metaalvondsten in wetenschappelijk onderzoek en in archeologische publiekswerking.
Intergemeentelijk samenwerkingsverband SOLVA: Wat schaft het bot? Een vergelijkend onderzoek naar sociale gelaagdheid van stedelijke en landelijke populaties in Zuid-Oost-Vlaanderen aan de hand van stabiel isotopenonderzoek op menselijk botmateriaal
De talrijke recente archeologische projecten, zowel in stedelijke als rurale context hebben tot een grote toename aan data geleid, zo ook op het domein van de fysische antropologie. Door de heraanleg en ontwikkeling van de historische stedelijke omgevingen, de heraanleg van dorpspleinen en de verplichte ontdubbeling van rioleringsstelsels nabij historische kerken ontstond de voorbije jaren een zeer grote dataset aan menselijke resten afkomstig van historische kerkhoven. Verwacht wordt dat die dataset in de komende jaren nog verder zal aangroeien.
SOLVA zal een syntheseonderzoek uitvoeren op menselijke resten afkomstig van diverse sites uit het zuiden van Oost-Vlaanderen. Het gaat grosso modo om het voormalige Land van Aalst, leemstreek. Los van de wetenschappelijke vraagstelling ligt hier ook een maatschappelijke uitdaging voor de archeologische sector. Het onderzoek ambieert om een beter bewustzijn rond skeletonderzoek in de archeologische sector in Vlaanderen te creëren.. Het onderzoek moet ook inspiratie bieden voor toekomstig onderzoek naar eetgewoonten.
Archeologie en Erfgoed bvba: MEMOR: Een databank en ethisch handelingskader voor menselijke resten uit archeologisch onderzoek in Vlaanderen.
Het belang van het documenteren en bestuderen van menselijke resten die bij archeologisch onderzoek aan de oppervlakte komen wordt algemeen erkend. Vlaanderen beschikt echter niet over een duidelijke wetgeving en ethische richtlijnen over hoe er na de opgraving met deze resten moet worden omgegaan. Er bestaat bovendien geen overzicht van de skeletresten die op dit moment in bewaring zijn of van de standaarden die gebruikt worden voor opslag, eventuele herbegraving of verder onderzoek van deze resten. Met dit project willen onderzoekers deze lacune verkleinen door zowel een overkoepelende databank als een ethisch handelingskader voor menselijke resten uit archeologisch onderzoek in Vlaanderen uit te werken. Het doel is om het wetenschappelijk onderzoekspotentieel van bestaande en toekomstige ensembles te vergroten en de basis te leggen voor een breed gedragen ethische praktijk.
